(Am 8:4-7; 1 Tm 2:1-8; Lc 16:1-13)
Tuần trước chúng ta được mời gọi chiêm ngưỡng tình yêu vô điều kiện Thiên Chúa dành cho những người được cho là tội lỗi. Tuần này, lời Chúa mời gọi chúng ta phải biết hành xử thế nào khi đã được tha thứ và hoà giải với Chúa [với anh chị em mình]. Bài đọc 1 hôm nay, Ngôn sứ Amos khuyến cáo những người “đàn áp người cùng khổ và tiêu diệt kẻ nghèo hèn trong xứ” (Am 8:4). Ngôn sứ Amos là ngôn sứ chống lại sự bất công trong xã hội. Sứ điệp của ngôn sứ là nói về việc Đức Chúa đứng về phía những những người nghèo, những người bị áp bức để bảo vệ quyền lợi của họ. Điều này được diễn tả trong những lời Đức Chúa phán: “Ta sẽ chẳng bao giờ quên một hành vi nào của chúng” (Am 8:7). Những hành vi mà Đức Chúa không quên là những hành vi bất công mà những người “đàn áp người cùng khổ và tiêu diệt những kẻ nghèo trong xứ” là (1) bày thóc bán lúa với giá “cắt cổ”; (2) làm cho cái đấu nhỏ lại, cho quả cân nặng thêm để “ăn bớt” của dân; (3) làm lệch cán cân “công bình” để đánh lừa thiên hạ; (4) lấy tiền bạc mua đứa cơ bần, đem đôi dép đổi lấy tên cùng khổ làm đầy tớ; (5) bán lúa nát gạo mục (x. Am 8:5-6). Những hành vi của họ là những hành vi bất công, chèn ép người nghèo và cô thế cô thân. Nhưng Đức Chúa không bao giờ quên một hành vi nào. Chi tiết này nhắc nhở chúng ta phải cẩn thận về hành vi của mình.
Trong bài đọc 2, Thánh Phaolô mời gọi chúng ta, những người đã cảm nghiệm được tình yêu tha thứ của Chúa hãy sống một cuộc sống cho đẹp lòng Ngài. Thánh nhân cũng chỉ ra cho chúng ta cách thức để sống đẹp lòng Chúa, đó là chúng ta “ai nấy dâng lời cầu xin, khẩn nguyện, nài van, tạ ơn cho tất cả mọi người, cho vua chúa và tất cả những người cầm quyền, để chúng ta được an cư lạc nghiệp mà sống thật đạo đức và nghiêm chỉnh” (1 Tm 2:1-2). Một cách cụ thể hơn, để sống đẹp lòng Chúa, chúng ta phải chạy đến với Đức Giêsu Kitô, Đấng trung gian giữa Thiên Chúa và loài người và là Đấng đã tự hiến làm giá chuộc mọi người (1 Tm 2:5-6). Chúng ta phải học ở nơi Đức Giêsu nghệ thuật tự hiến chính mình để yêu thương và phục vụ anh chị em. Nói tóm lại, để sống đẹp lòng Thiên Chúa, chúng ta phải trở nên như Đức Giêsu Kitô, Đấng là con yêu dấu của Chúa Cha và Chúa Cha hài lòng về Ngài.
Bài Tin Mừng hôm nay thuật lại cho chúng ta câu chuyện về người quản gia. Chúng ta thường gọi dụ ngôn hôm nay là Dụ Ngôn Người Quản Gia Bất Lương. Để hiểu dụ ngôn này, chúng ta cần lưu ý rằng, trong dụ ngôn này, Chúa Giêsu nói với các “môn đệ.” Nếu xem xét kỹ dụ ngôn này, chúng ta thấy hình ảnh “người con thứ” trong Dụ Ngôn Người Cha Nhân Hậu [chúng ta nghe tuần trước] được phản chiếu trong hình ảnh người quản gia. Điều này được diễn tả trong “cáo danh” nhắm đến người quản gia, đó là “phung phí của cải nhà ông” [như đứa con thứ phung phí hết tài sản của cha, là phần gia nghiệp anh được hưởng]. Chi tiết đầu tiên này mời gọi chúng ta xem xét lại cách thức chúng ta sử dụng “những của cải được trao cho chúng ta quản lý” như thế nào. Chúng ta đang sử dụng những của cải được trao để làm lợi cho chính mình hay cho người khác.
Dụ ngôn này phải được hiểu dưới ánh sáng của dụ ngôn người đầy tớ trung thành: phân phát của ăn đúng thời đúng buổi. Vì không phải của cải là của mình, chúng ta phải sử dụng những thứ được trao theo ý chủ, là sinh lợi cho người khác. Đây là sợi chỉ nối kết những câu chuyện [giáo huấn] “không liên quan” đến nhau trong chương 16 này. Chúng ta có thể chia bài Tin Mừng hôm nay ra làm ba phần: phần 1 (Lc 16:1-8) kể về Dụ Ngôn Người Quản Gia; phần 2 là giáo huấn của Chúa Giêsu về việc sử dụng tiền của (Lc 16:9-12); và trong phần 3 Chúa Giêsu đưa ra cho các môn đệ một kết luận về sự chọn lựa giữa Thiên Chúa và tiền của vì họ chỉ có thể phục vụ một trong hai mà thôi (Lc 16:13).
Như chúng ta đã trình bày, Dụ Ngôn Người Quản Gia kết thúc với câu 8: “Và ông chủ khen tên quản gia bất lương đó đã hành động khôn khéo.” Tại sao ông chủ lại “khen” người quản gia khi ông ta là người “bất lương.” Qua dụ ngôn này, Chúa Giêsu muốn nói điều gì? Theo các học giả Kinh Thánh, Thánh Luca thường dùng “chuyện kể” thay vì “dụ ngôn” để gây chú ý cho người nghe. Câu chuyện Người Quản Gia Bất Lương có thể được giải thích theo hai hướng: (1) Lối giải thích mà nhiều người sử dụng [và nghe] tạo ra nhiều vấn đề. Đó là lối giải thích cho rằng Chúa Giêsu dạy các môn đệ bắt chước hành động bất lương của người quản gia (x. câu 5-7). Nhìn từ khía cạnh luân lý, giáo huấn như thế không thể chấp nhận. Theo các học giả Kinh Thánh, điều Chúa Giêsu muốn các môn đệ bắt chước là sự “khôn khéo” của người quản gia trong việc sử dụng của cải [mặc dù những của cải này không thuộc về mình]. Nói cách cụ thể hơn, điều Chúa Giêsu nhắm đến là các môn đệ phải biết dùng của cải mình có [của cái Chúa ban] để sinh lợi cho người khác, nhất là những người thiếu thốn, nghèo khổ. (2) Lối giải thích thứ hai xem câu chuyện này như một dụ ngôn về Nước Thiên Chúa. Theo lối giải thích này, điểm tương đồng giữa những hành động trong dụ ngôn và thính giả của Chúa Giêsu trên hành trình Ngài lên Giêrusalem, đó là người quản gia rất dứt khoát [kiên quyết] khi đối diện với khủng hoảng và khó khăn. Cũng vậy, thính giả của Chúa Giêsu là những người đang lưỡng lự trong chọn lựa của họ để theo Chúa Giêsu và sứ điệp Nước Thiên Chúa của Ngài phải dứt khoát trong chọn lựa. Điều này giải thích cho câu kết của bài Tin Mừng, đó là việc Chúa Giêsu khẳng định: “Không ai làm tôi hai chủ.” Họ phải dứt khoát chọn lựa! Chúng ta cũng phải dứt khoát và kiên định trong chọn lựa của chúng ta. Nhiều lần, chúng ta đã chọn tiền, tài, danh vọng hơn là chọn Chúa. Chúng ta phục vụ những ông chủ thế gian hơn là Thiên Chúa. Đây là lời mời gọi để chúng ta xem lại đức tin dễ “bị lung lay” của chúng ta. Trong lối giải thích thứ hai này, chúng ta cũng tìm thấy một điểm tương đồng khác dựa trên sự khác biệt, đó là “cảm thức về đức công bình” được áp dụng trong biểu tượng vương quốc không tương hợp với lối hành xử của người chủ trong câu 8. Làm thế nào mà người chủ khen hành động của người quản gia bất lương đã gây ra tổn hại cho mình và không xử phạt? Có phải tiêu chuẩn về đức công bình bị phủ nhận trong Vương Quốc mà Chúa Giêsu rao giảng? Câu trả lời cho những câu hỏi này là: Trong Vương Quốc công bình và uy quyền mà Chúa Giêsu giảng dạy, những người chủ không theo lẽ công bằng “kiểu đổi chác.” Hướng giải thích này chỉ cho thấy ý nghĩa của dụ ngôn này tương hợp với mệnh lệnh yêu thương kẻ thù (x. 6:27-35) và giáo huấn về việc không trả thù và yêu thương những người bắt bớ mình (x. Lc 9:51-55; 10:29-37; 17:11-19; 22:47-55; 23:34).
Phần 2 là trung tâm lời dạy Chúa Giêsu muốn nói với các môn đệ. Nhiều lối giải thích khác nhau được đưa ra cho phần này. Nhưng chung quy, các lối giải thích đó tập trung vào việc sử dụng của cải và ví dụ quan trọng về lối suy luận hai chiều của Thánh Luca, đó là tiền của có thể cám dỗ người môn đệ từ bỏ Thiên Chúa, nhưng người môn đệ phải sử dụng tiền của – ngay bây giờ – cho việc bố thí. Câu nói của Chúa Giêsu: “Quả thế, con cái đời này khôn khéo hơn con cái ánh sáng khi xử sự với người đồng loại,” ám chỉ việc người quản gia là người đại diện cho lối đáp trả rất nhanh nhẹn của những người thuộc thế hệ này khi đối xử với nhau và đối nghịch với sự đáp trả mang tính “lờ mờ” của các môn đệ trước sứ điệp của Chúa Giêsu về Nước Thiên Chúa. Khi dạy các môn đệ dùng “Tiền Của bất chính mà tạo lấy bạn bè,” Chúa Giêsu muốn nhắc nhở các môn đệ rằng mọi tiền của [thứ mà các môn đệ đặt niềm tin tưởng vào] thuộc về thế hệ này. Họ không thể mang theo khi từ giã thế hệ này. Vì vậy, người môn đệ phải chuyển đổi tiền của thành “tiền vốn trên trời” bằng cách chia sẻ cho người khác, đặc biệt là những người nghèo khổ. Chúng ta thấy điều này được diễn tả trong những lời sau: “Phần Thầy, Thầy bảo cho anh em biết: hãy dùng Tiền Của bất chính mà tạo lấy bạn bè, phòng khi hết tiền hết bạc, họ sẽ đón rước anh em vào nơi ở vĩnh cửu” (Lc 16:9). Tạo bạn bè trong “trong thế hệ này,” để khi chết [hết tiền bạc], chúng ta sẽ được rước vào “nơi ở vĩnh cửu.” Những lời này mời gọi chúng ta nhìn lại sự quảng đại của mình trong việc chia sẻ cho người khác. Người ta thường nói: Không ai nghèo đến nỗi không có gì để cho, và cũng không ai giàu đến nỗi không còn gì để nhận. Ai trong chúng ta cũng thiếu thốn cái này hay cái khác. Người thì thiếu thốn tiền của, kẻ thì thiếu thốn tình thương; người thì thiếu thốn chén cơm, kẻ thì thiếu thốn nụ cười. Hãy sử dụng tất cả những gì mình được ban để chia sẻ cho nhau, hầu khi chết chúng ta sẽ được đón nhận vào nơi ở vĩnh cửu.
Trong phần 2, Chúa Giêsu cũng dạy các môn đệ về sự trung tín: “Ai trung tín trong việc rất nhỏ, thì cũng trung tín trong việc lớn; ai bất lương trong việc rất nhỏ, thì cũng bất lương trong việc lớn” (Lc 16:10). Những lời này nói cho chúng ta biết về mục đích của dụ ngôn Người Quản Gia Bất Lương, đó là sự khẩn thiết của sự trung thành mỗi ngày. Nếu người môn đệ chia sẻ của cải của mình, là thứ mình được “giao phó” [bởi Thiên Chúa], thì họ sẽ được trao cho kho tàng ở trên trời, là “của cải dành riêng” cho họ (x. Lc 16:11-12). Chi tiết này mời gọi chúng ta nhìn lại cuộc sống của mình. Chúng ta đã được trao ban cho nhiều món quà về vật chất và thiêng liêng. Chúng ta phải biết rằng, những món quà này được giao phó cho chúng ta hầu giúp chúng ta chia sẻ cho người khác để rồi chuẩn bị cho mình một kho tàng trên trời của riêng mình. Hãy cho đi ở dưới đất, để nhận lại ở trên trời.
Bài Tin Mừng kết với những lời khuyến cáo sau [trong phần 3]: “Không gia nhân nào có thể làm tôi hai chủ, vì hoặc sẽ ghét chủ này mà yêu chủ kia, hoặc sẽ gắn bó với chủ này mà khinh dể chủ nọ. Anh em không thể vừa làm tôi Thiên Chúa, vừa làm tôi Tiền Của được” (Lc 16:13). Trong những lời này, Chúa Giêsu ám chỉ việc người môn đệ phải hoàn toàn trung thành [trung tín] với Thiên Chúa hoặc chống lại sự nô lệ cho tiền của, đồng thời người môn đệ trung tín với Thiên Chúa qua việc chia sẻ tiền của cho người khác, đặc biệt là những người thiếu thốn. Lời khuyến cáo này cũng nhắm đến chúng ta, những người đang sống trong một thế hệ tôn vinh tiền của và sự giàu sang. Chúng ta đang phục vụ ai: Thiên Chúa hay tiền của?
Lm. Antôn Nguyễn Ngọc Dũng, SDB
