Dẫn nhập
– Mùa Vọng chính là thời khắc khởi đầu của một năm phụng vụ mới của Giáo hội. Đây cũng chính là mùa phụng vụ được cử hành trước và chuẩn bị cho lễ Giáng sinh. Đồng thời, đây cũng là mùa hy vọng, mùa chờ đợi và hướng đến cuộc giáng lâm lần thứ hai của Đức Ki-tô.
– Chúng ta có thể quy chiếu trong quy chế tổng quát sách lễ Rô-ma, thì sẽ thấy, mùa Vọng có hai đặc tính. Vừa là chuẩn bị mừng lễ trọng Giáng sinh. Trong lễ này, kính nhớ việc Con Chúa đến lần thứ nhất với loài người. Vừa là mùa mà qua việc kính nhớ này, các tín hữu hướng lòng trông đợi Chúa Ki-tô đến lần thứ hai trong ngày tận thế. Vì thế, mùa Vọng đợc coi như thời gian sốt sắng và hân hoan mong đợi.
– Chính vì ý nghĩa của mùa Vọng là mùa của sốt sắng, là mùa của hân hoan mong đợi, thì mục vụ thánh nhạc trong mùa Vọng, cũng phải theo ý nghĩa của mùa phụng vụ, mà Giáo hội đã đề ra.
– Trong bài này, chúng ta sẽ tìm hiểu về tinh thần thánh nhạc của mùa Vọng, và các phần nên hát trong các thánh lễ của mùa Vọng, người chơi đàn trong mùa Vọng và thinh lặng thánh.
1. Tinh thần thánh nhạc của mùa Vọng
– Như đã nói lúc đầu, mùa Vọng là thời gian của sự sốt sắng, của niềm hân hoan đợi chờ. Cho nên, các bài hát có tính chất ảm đạm, buồn bã, âu sầu, không thể nào mà diễn tả được ý nghĩa của mùa Vọng.
– Đúng hơn, các bài hát của mùa Vọng cần trầm lắng. Trầm lắng chứ không phải ảm đạm. Trầm lắng để làm gì? Thưa để giúp cho con người quý trọng khoảnh khắc của đợi chờ. Mình đợi một ai đấy, có lúc mình nôn nao, mình háo hức, nhưng cũng có lúc mình đợi chờ trong sự thinh lặng. Vì thế, các bài hát cần có sự trầm lắng là vì vậy.
– Mặt khác, vì để diễn tả niềm vui của sự chờ mong, đặc biệt là Chúa nhật 3 mùa Vọng – Chúa nhật của niềm vui, các nét nhạc của các bài thánh ca trong mùa Vọng cũng có khi được hát trong sự rộn rã, vui tươi, đúng với tâm trạng của người đầy tớ, đợi ông chủ của mình về. Bởi vì anh ta biết rằng, lúc chủ về, là lúc của sự tự do và giải thoát.
- 2. Chọn lựa các bài hát và những chỗ nên hát trong mùa Vọng
– Ở phần trên, chúng ta đã nói về sắc thái tổng quát của các bài hát trong mùa Vọng. Ở đây, vì chọn lựa các bài hợp nội dung của mùa Vọng, cho nên, chúng ta hãy để ý phần lời của các bài hát.
– Về lời của các bài hát được chọn trong cử hành thánh lễ mùa Vọng. Vì ý nghĩa là sự chờ mong, cho nên, các lời bài hát trong thánh lễ mùa Vọng, cần chọn những bài theo chủ đề: Chúa đến, tỉnh thức, Maranatha – lạy Chúa xin hãy đến, mong đợi, hướng về ánh sáng cứu độ… Và chúng ta có thể dễ dàng tìm các bài hát này trong các sách thánh ca đã được phân loại theo chủ đề mùa Vọng.
– Về phần thường lễ, tức là bộ lễ. Đây cũng là phần cố định trong sách lễ Rô-ma. Cho nên, chúng ta không được đổi lời, mà ưu tiên hát trong các cử hành thánh lễ.
+ Hát kinh thương xót.
+ Mùa Vọng thì không hát kinh vinh danh. Trừ các ngày lễ kính, lễ trọng trong lịch mà diễn ra ở mùa Vọng.
+ Hát kinh: Thánh Thánh Thánh.
+ Hát kinh tung hô sau tưởng niệm (đây là mầu nhiệm đức tin). Riêng chỗ này, trong sách lễ Rô-ma có 3 câu tung hô khác nhau, chúng ta có thể thay đổi để cho mới trong các cử hành, tránh việc nhàm chán.
+ Tung hô đại “Amen”. Nếu cha không hát được, thì cộng đoàn vẫn được mời gọi hát chỗ tung hô đại Amen.
+ Rồi kinh lạy Chiên Thiên Chúa cũng hát.
=> Tất cả phần thường lễ này, đều là phần ưu tiên phải hát trong các thánh lễ, dù là ngày thường hay Chúa nhật.
– Riêng về phần đáp ca và tung hô Tin mừng. Chúng ta phải biết, đáp ca và tung hô Tin mừng là phần bản văn cố định trong các thánh lễ. Vì thế, phải chọn các bài đáp ca và tung hô Tin mừng sát với bản văn Kinh thánh nhất. Ở Việt Nam, thì vì ngôn ngữ có dấu, cho nên cũng khá khó cho việc dệt nhạc. Dù vậy, cũng có nhiều tác giả sáng tác rất sát với bản văn phụng vụ. Chúng ta có thể tham khảo của cha Kim Long, của cha Xuân Thảo,…
- 3. Người đệm đàn nhà thờ trong mùa Vọng
– Người đệm đàn cũng có một vai trò quan trọng trong các cử hành thánh lễ, mà có phần thánh nhạc.
– Tuy nhiên, theo hướng dẫn Mục vụ thánh nhạc của Hội đồng Giám mục Việt Nam, thì nhạc công có nhiệm vụ nâng đỡ tiếng hát của cộng đoàn, hoặc của ca đoàn. Vì là nâng đỡ, cho nên không thể nào át tiếng hát của cộng đoàn được. Phải nhỏ hơn tiếng hát của cộng đoàn.
– Mặt khác, ở số 44 hướng dẫn mục vụ Thánh nhạc, người nhạc công sẽ không đệm đàn khi chủ tế đang đọc, hay đang hát. Ví dụ, khi chủ tế đang hát: Đây là mầu nhiệm đức tin, nhạc công chỉ dạo. Dạo xong thì ngưng tiếng đàn, cho đến khi chủ tế xướng câu này xong. Rồi khi cộng đoàn đáp lại, thì đệm đàn, để nâng đỡ tiếng hát của cộng đoàn.
– Ở số 102 hướng dẫn mục vụ thánh nhạc có nói, mùa Vọng chỉ sử dụng nhạc cụ cách vừa phải, phù hợp với đặc tính của mùa này, nhưng đừng đi trước niềm vui trọn vẹn của lễ Giáng sinh.
- 4. Thinh lặng thánh
– Số 106 hướng dẫn mục vụ thánh nhạc có nói: Âm nhạc phát sinh từ thinh lặng, và rồi trở về thinh lặng. Thiên Chúa được biểu lộ vừa trong vẻ đẹp của âm nhạc, vừa trong sức mạnh của thinh lặng. Sự thinh lặng, cho phép cộng đoàn suy tư về những gì họ được nghe và cảm nghiệm, và mở lòng ra trước mầu nhiệm được cử hành. Vì thế, trong thánh lễ, không phải lúc nào cũng hát. Nhưng cũng có khi cần thinh lặng.
– Những lúc thinh lặng thánh trong thánh lễ: trong nghi thức thống hối và sau lời mời cầu nguyện, mỗi người hồi tâm lại; sau bài đọc, bài diễn giảng, mỗi người suy gẫm vắn tắt về những gì đã nghe; còn sau khi hiệp lễ, thì ca ngợi và cầu xin Thiên Chúa trong lòng. Ngoài ra, trước khi cử hành thánh lễ, rất nên giữ thinh lặng trong nhà thờ, trong phòng thánh, và trong những nơi gần cận, để mọi người dọn lòng cử hành thánh lễ cho sốt sắng và đạo đức.
Kết luận
Chúng ta vừa được tìm hiểu một chút ý nghĩa của mùa Vọng. Và từ đó, chúng ta có những hướng dẫn phù hợp về thánh nhạc trong cử hành thánh lễ của mùa Vọng.
– Thứ nhất: mùa Vọng có hai ý nghĩa chính: thứ nhất là chuẩn bị tâm hồn để đón mừng đại lễ Con Chúa Giáng sinh, và thứ hai là chuẩn bị tâm hồn để chờ Đức Giêsu quang lâm lần thứ hai.
– Và từ ý nghĩa đó, chúng ta vừa cùng tìm hiểu với nhau bốn điều lưu ý trong thánh nhạc của phụng vụ thánh lễ mùa Vọng.
+ Thứ nhất là tinh thần thánh nhạc trong mùa Vọng. Chúng ta nên chọn những bài hát trầm lắng. Cũng có khi là những bài có tính chất vui tươi, để diễn tả sự chờ mong.
+ Thứ hai là phần chọn lựa bài hát và những phần nên hát trong mùa Vọng.
Về chọn lựa bài hát: chúng ta có thể chọn những bài có chủ đề về Chúa đến, tỉnh thức, Maranatha – lạy Chúa xin hãy đến, mong đợi, hướng về ánh sáng cứu độ… Và chúng ta có thể dễ dàng tìm các bài hát này trong các sách thánh ca đã được phân loại theo chủ đề mùa Vọng.
Về các phần nên hát trong mùa Vọng: Ưu tiên hàng đầu là những câu tung hô. Ưu tiên thứ hai là phần thường lễ (tức là bộ lễ). Trừ kinh Vinh danh. Kinh này sẽ không hát trong mùa Vọng. Tuy nhiên, nếu trong thời gian mùa Vọng có các lễ kính và lễ trọng, thì vẫn hát kinh vinh danh bình thường.
+ Thứ ba là người đệm đàn trong cử hành thánh lễ mùa Vọng. Tiếng đàn luôn là để nâng đỡ tiếng hát. Vì thế, nhạc công lưu ý cần điều chỉnh nhỏ hơn tiếng hát. Mùa Vọng chỉ sử dụng nhạc cụ cách vừa phải, và đừng đi trước niềm vui trọn vẹn của lễ Giáng Sinh.
+ Và cuối cùng là thinh lặng thánh. Trong thánh lễ của mùa Vọng, có những khi phải thinh lặng. Vì sự thinh lặng để giúp cho tín hữu suy tư về những điều họ đã nghe và cảm nghiệm.
Lm. Giuse Nguyễn Đức Trưởng
Trưởng Ban Thánh Nhạc Giáo phận Bắc Ninh
Nguồn: giaophanbacninh.org
