Ủy ban Giáo dân trực thuộc Hội đồng Giám mục Việt Nam
Ban Nghiên Huấn
**********
THƯỜNG HUẤN GIÁO DÂN THÁNG 10/2025
BÀI 2 – MỤC VỤ TRUYỀN THÔNG VÀ KỸ THUẬT SỐ
Truyền thông có ảnh hưởng rất lớn đến mọi vấn đề của xã hội. Truyền thông tác động đến nhận thức của công chúng, từ nhận thức sẽ tác động đến hành động và ứng xử của công chúng. Khi mà một ứng xử của công chúng được lặp đi lặp lại sẽ thành nề nếp, tập quán cuối cùng trở thành những chuẩn mực của xã hội. Nhờ đến truyền thông mà những vấn đề này được xã hội chấp nhận và lan truyền nhanh trong công chúng. Ý thức được tầm quan trọng của truyền thồng và thời đại kỹ thuật số hôm nay, Giáo Hội đã không ngừng kêu gọi con cái của mình phải cố gằng sử dụng phương thế truyền thông và kỹ thuật số như là cách thể để loan báo Tin mừng, các mục tử đã được nhắc nhở: Người linh mục với nhiệm vụ ‘coi sóc các linh hồn’ có thể và phải biết rằng khoa học, nghệ thuật và kỹ thuật có ảnh hưởng mạnh như thế nào khi chúng tác động đến mục đích của con người và đời sống luân lý cũng như tôn giáo của họ. Linh mục hãy học sử dụng các phương tiện này một cách đúng đắn bao có thể theo… bản chất của sứ vụ được uỷ thác cho họ và nhu cầu giúp đỡ đông đảo các linh hồn đòi hỏi. Sau cùng, nếu các nghệ thuật này được linh mục sử dụng một cách hữu ích, thì sự khôn ngoan, tự chủ và tinh thần trách nhiệm của họ sẽ chiếu sáng như một mẫu gương cho mọi Kitô hữu[1]. Với sự ảnh hưởng lớn lao của truyền thông và kỹ thuật số trong đời sống của Giáo hội, các mục tử của Giáo hội đã khuyến nghị phải nghiên cứu đường lối mục vụ thích hợp, huấn thị Mục vụ Communio et Progressio (1971) đã nhấn mạnh: “Vai trò của các công cụ truyền thông xã hội trong vận mệnh loài người, các cơ hội và các vấn đề chúng đặt ra trước lương tâm Kitô hữu, tất cả đều cho thấy một nhu cầu bức thiết là phải tìm ra một đường lối mục vụ cho lĩnh vực này. Phải tìm kiếm những người có đào tạo chuyên môn và kinh nghiệm cho công việc này. Cũng phải thiết lập các cơ cấu mục vụ thích hợp, với ngân sách, thẩm quyền và nguồn lực cần thiết”[2]
1. Mục vụ truyền thông trong sứ mạng loan báo Tin mừng của Giáo hội
Mục vụ truyền thông là một phần quan trọng trong sứ mạng loan báo Tin mừng của Giáo hội. Truyền thông không chỉ là phương tiện, mà còn là môi trường giúp Giáo hội gặp gỡ, đối thoại, và chia sẻ Tin mừng cho con người thời đại. Đức Thánh cha Phaolô VI trong Tông huấn Evangelii Nuntiandi (1975) đã khẳng định: “Giáo hội sẽ tự tách mình nếu không sử dụng các phương tiện truyền thông hiện đại để loan báo Tin mừng.” Vì vậy những người làm truyền thông cần được đào tạo và huấn luyện.
Truyền thông Kitô giáo và đặc biệt Truyền thông Mục vụ phải đóng vai trò dẫn đường và xuất phát từ việc truyền thông của Đức Giêsu Kitô, ‘người truyền thông hoàn hảo’[3], Huấn thị Communio et Progressio đã khẳng định: “Việc giáo dục và đào tạo về truyền thông phải là một phần cốt yếu của việc đào tạo các người hoạt động mục vụ và các linh mục. Việc đào tạo và giáo dục này đòi hỏi một số yếu tố và khía cạnh khác nhau. Ví dụ, trong thế giới ngày nay chịu ảnh hưởng mạnh bởi các phương tiện truyền thông, những người hoạt động cho Hội thánh cần phải có một sự hiểu biết ít là thực tiễn về tác động của các công nghệ thông tin và các phương tiện truyền thông mới đối với các cá nhân và xã hội. Cũng vậy, họ phải được chuẩn bị để phục vụ cả những người ‘giàu thông tin’ lẫn những người ‘nghèo thông tin’. Họ cần biết cách mời gọi người khác đối thoại, tránh kiểu truyền thông mang tính chất thống trị, bóc lột hay trục lợi…”.[4] Vì thế cần phải có chương trình đào tạo và huấn luyện, để giúp tín hữu, đặc biệt là giới trẻ, có khả năng sử dụng truyền thông cách khôn ngoan và có tinh thần Kitô giáo. Chương trình đào tạo gồm có:
– Nhận thức thần học – mục vụ: Hiểu rõ truyền thông không chỉ là công cụ, mà là ơn gọi và sứ mạng phục vụ hiệp thông và loan báo Tin mừng. Đào tạo thần học – mục vụ truyền thông để người thực hiện công việc truyền thông không chỉ là thông tin, nhưng như Đức Phanxicô minh định: “Các Kitô hữu chủ yếu không phải là những người “nói về” Thiên Chúa, mà là những người phản chiếu vẻ đẹp tình yêu của Ngài và trải nghiệm mọi sự theo cách thức mới. Tình yêu sống động của họ khơi lên những câu hỏi và mong được trả lời: Tại sao bạn sống như thế? Tại sao bạn lại như thế?…Truyền thông Kitô giáo – và tôi muốn nói, cả truyền thông nói chung – cần phải thấm đẫm nét hiền hòa và gần gũi, như một cuộc trò chuyện giữa những người bạn đồng hành trên đường đi. Đây chính là cách mà nhà truyền thông vĩ đại nhất của mọi thời, Chúa Giêsu thành Nadarét, khi đi cùng hai môn đệ thành Emmaus, đã trò chuyện với họ, làm cho lòng họ bừng cháy khi Ngài giải thích các sự kiện dưới ánh sáng của Thánh kinh”[5].
Do đó, người Kitô hữu khi hoạt động truyền thông phải am hiểu về thần học mục vụ truyền thông được đặt trên nền tảng Lời và Mạc khải của Thiên Chúa, Công đồng Vaticano II, qua Hiến chế Mạc Khải Dei Verbum đã khẳng định: “Những gì Thiên Chúa đã mặc khải để cứu rỗi muôn dân, Ngài đã ân cần sắp đặt để luôn luôn được bảo toàn và lưu truyền nguyên vẹn cho mọi thế hệ. Bởi thế Chúa Kitô, nơi Người Thiên Chúa tối cao hoàn tất trọn vẹn nguồn mặc khải, đã truyền dạy các Tông đồ rao giảng cho mọi người Phúc Âm được hứa trước qua miệng các Tiên tri cùng được chính Người thực hiện và công bố; các ngài rao giảng Phúc Âm như nguồn mọi chân lý cứu độ và lề luật luân lý , đồng thời thông ban cho họ các ân huệ của Thiên Chúa. Việc này đã được thực hiện cách trung thành, một phần do các Tông đồ: hoặc qua lời giảng dạy, gương lành và các thể chế các ngài đã truyền lại những gì đã nhận lãnh từ miệng Chúa Kitô khi chung sống với Người và thấy Người hành động, hoặc đã học biết nhờ Chúa Thánh Thần gợi ý; một phần do chính các ngài và những người phụ tá các ngài đã viết lại Tin mừng cứu rỗi dưới sự linh hứng của cùng một Chúa Thánh Thần” (số 7).
* Đạo đức và tinh thần Kitô giáo trong truyền thông: Huấn luyện người làm truyền thông biết đặt sự thật – công lý – tình yêu lên trên lợi nhuận, thị hiếu hay cảm xúc. “Mọi thừa tác vụ của Hội thánh về cơ bản cũng là các thừa tác vụ truyền thông và có chiều kích truyền thông mục vụ. Các thừa tác vụ của Hội thánh nhắm đến con người, đặc biệt các tín hữu, để nuôi dưỡng và nâng đỡ họ trong đức tin và đời sống thiêng liêng của họ. Ở đây, quan tâm về truyền thông mục vụ là chia sẻ đức tin trên các bình diện khác nhau của con người. Đó là hình thành và dạy dỗ, kinh nghiệm và cử hành Lời Chúa như là lời sống động và ban sự sống”[6]. Đức Phanxico đã chỉ ra những đức tính mà người làm truyền thông phải có:
– Lòng đạo đức trong truyền thông
Trong sứ điệp Ngày Thế giới Truyền thông xã hội lần thứ 57 năm 2023, Đức Phanxicô nói rằng truyền thông phải phục vụ sự hiệp thông, chứ không phải chia rẽ. Người làm truyền thông trước hết phải có đời sống nội tâm trong sáng, hướng đến Thiên Chúa. Ngài cảnh báo rằng truyền thông không được trở thành công cụ để “bêu xấu, vu khống, gieo rắc hận thù”, nhưng phải được soi sáng bởi tình yêu và lòng nhân ái. “Tôi mơ ước Hội thánh có một nền truyền thông biết để cho Chúa Thánh Thần hướng dẫn, một nền truyền thông dịu dàng và đồng thời mang tính ngôn sứ, biết tìm ra những cách thức và phương tiện mới cho sứ mạng loan báo tuyệt vời mà Hội thánh được mời gọi thi hành trong thiên niên kỷ thứ ba. Một nền truyền thông đặt trọng tâm vào mối tương quan với Thiên Chúa và tha nhân, đặc biệt là với những người túng thiếu nhất, và biết cách thắp lên ngọn lửa đức tin hơn là cứ giữ lấy đống tro tàn của một căn tính tự quy chiếu. Một hình thức giao tiếp dựa trên thái độ khiêm tốn lắng nghe và thẳng thắn trong lời nói, vốn không bao giờ tách rời sự thật khỏi lòng bác ái”[7].
– Yêu mến sự thật
Đức Phanxicô nhiều lần nhấn mạnh: “Không ai có thể truyền thông nếu không trung thành với sự thật.” Người làm báo chí, truyền thông Công giáo phải có “lòng yêu sự thật”, nghĩa là tìm kiếm, tường thuật và trình bày sự thật với sự chính xác, không bóp méo, không theo lợi ích phe nhóm. Ngài gọi đây là một “ơn gọi phục vụ”, bởi sự thật có khả năng giải thoát và xây dựng hiệp thông, người nói: “tôi muốn nói đến một nền báo chí trung thực chống lại những giả dối, những thứ khẩu hiệu khoa trương, và các tiêu đề giật gân. Một nền báo chí do con người tạo ra và vì con người; một nền báo chí phục vụ tất cả mọi người, đặc biệt là những người không có tiếng nói – và họ là đa số trong thế giới của chúng ta. Một nền báo chí bớt tập trung vào các tin tức giật gân và tập chú nhiều hơn vào việc tìm ra các nguyên nhân ẩn sau những xung đột, nhằm thúc đẩy sự hiểu biết sâu sắc hơn và góp phần giải quyết bằng cách thiết lập các quy trình đạo đức. Một nền báo chí dấn thân vào việc chỉ ra những lựa chọn khác hơn là sự leo thang các trận chiến la hét và bạo lực bằng lời nói.”[8]
– Một con tim đầy lòng thương xót
Trong sứ điệp năm 2016, Đức Thánh cha Phanxicô nói: cuộc gặp gỡ giữa truyền thông và lòng thương xót sẽ mang lại hoa trái vì nó tạo nên được sự gần gũi để chăm sóc, an ủi, chữa lành, đồng hành và chung vui với nhau. “Trong một thế giới vụn vỡ, phân mảnh và phân cực, truyền thông với lòng thương xót nghĩa là giúp kiến tạo sự gần gũi lành mạnh, tự do và huynh đệ giữa các con cái Thiên Chúa và mọi người anh chị em của chúng ta trong một gia đình nhân loại duy nhất”. Và Đức Thánh cha bày tỏ tâm tình: “Tôi mong muốn biết bao rằng cung cách truyền thông của chúng ta, cũng như công việc phục vụ của các mục tử trong Giáo hội, không bao giờ tỏ ra tự cao tự đại, đắc thắng trước đối phương, hoặc khinh rẻ những người bị thế giới coi như vất đi và dễ dàng bị loại bỏ! Lòng thương xót có thể giúp giảm bớt đi những nghịch cảnh của cuộc sống và đem lại ấm áp cho những ai chỉ còn biết sự lạnh lùng của bản án”[9]
2. Mục vụ trong lãnh vực kỹ thuật số
Mục vụ dành cho kỹ thuật số (Digital Pastoral Ministry) là một hướng mục vụ mới mẻ và cấp thiết trong thời đại ngày nay, khi đời sống con người gắn chặt với thế giới kỹ thuật số, truyền thông và mạng xã hội. Giáo hội nhìn nhận rằng đây vừa là một “không gian sứ vụ” vừa là “cơ hội loan báo Tin mừng”. Đức Phanxicô đã nói: các xa lộ kỹ thuật số – hay đơn giản chỉ “nối mạng” – là không đủ: các kết nối còn cần phải đi vào gặp gỡ đích thực. “Thế giới kỹ thuật số có thể là nơi đầy tình người, không phải là một mạng lưới giây nhợ, nhưng là một mạng lưới những con người. Tính trung lập của các phương tiện truyền thông chỉ là vẻ bề ngoài; chỉ những ai truyền thông với tất cả con người của mình thì mới có thể trở nên một điểm tham chiếu thực sự cho người khác. Nền tảng cho tính đáng tin của một người truyền thông là sự dấn thân cá nhân của người ấy. Vì thế, nhờ internet chứng tá Kitô giáo có thể đến với các vùng ngoại vi của cuộc sống”[10].
Có thể nói sự phát triển không gian kỹ thuật số đã tạo ra một “không gian truyền giáo mới”: Thế giới kỹ thuật số là nơi con người trao đổi, tìm kiếm ý nghĩa, đặc biệt là giới trẻ, qua phương tiện kỹ thuật số “chúng ta cảm thấy gần gũi nhau hơn, tạo nên cảm thức về một gia đình nhân loại hiệp nhất, thúc đẩy tình liên đới và nghiêm túc dấn thân xây dựng một cuộc sống xứng đáng hơn cho mọi người”[11]. Kỹ thuật số cũng mang lại sự thuận lợi trong việc chuyển tải đức tin. Qua kỹ thuật số người tín hữu có thể được nâng đỡ đức tin từ các bài giảng trực tuyến, linh thao online, thánh lễ trực tiếp, cầu nguyện chung qua các ứng dụng. Tuy nhiên, Không gian kỹ thuật số cũng mang lại bao nhiêu là hệ lụy tiêu cực, chẳng hạn nó làm cho căng thẳng và lo âu vì tin giả, và áp lực so sánh trên mạng xã hội, tạo ra cơn nghiện kỹ thuật số làm nên một hàng rào ngăn cách trong mối giao tiếp với cộng đồng xã hội, nhất là với các thành viên trong gia đình, đưa con người vào một thế giới ảo, xa rời với thực tế, …. Vì thế, hơn bao giờ hết, một nền mục vụ trong lãnh vực kỹ thuật số cần phải được quan tâm, đào luyện.
* Nền tảng thần học và mục vụ
Việc đào luyện trước tiên cần đặt nền tảng thần học, Sắc Lệnh về Các Phương Tiện Truyền Thông Xã Hội (Inter Mirifica) của Công đồng Vaticano II đã nhấn mạnh: “Trước hết phải huấn luyện giáo dân vững chắc về giáo thuyết và phong hóa… thấm nhuần tinh thần Kitô giáo, nhất là các học thuyết xã hội của Giáo hội” (số 15). Công đồng nhấn mạnh: “Ðể sử dụng đúng đắn các phương tiện truyền thông xã hội này, những người sử dụng thuộc tuổi tác và văn hóa khác nhau cần phải được huấn luyện về lý thuyết và phần thực hành một cách thích hợp và riêng biệt. Vì thế, trong các trường Công giáo thuộc mọi cấp, trong các Chủng viện và trong cả những nhóm tông đồ giáo dân, phải cổ võ, tăng gia và theo nguyên tắc luân lý Kitô giáo hướng dẫn các tổ chức có khả năng theo đuổi mục đích này, nhất là những tổ chức dành riêng cho giới trẻ. Ðể mau đạt tới kết quả, lớp giáo lý cũng phải có phần trình bày và giải thích giáo thuyết và quy luật Công giáo về vấn đề này” (số 16). Thật vậy, “Truyền thông là một phần trong kế hoạch của Thiên Chúa dành cho chúng ta và là phương thức chủ yếu cho ta trải nghiệm được tình bằng hữu. Được tạo ra giống hình ảnh Đấng Tạo Hóa, chúng ta có thể bày tỏ và chia sẻ tất cả những gì là chân, thiện, mỹ. Chúng ta có thể mô tả kinh nghiệm của chính mình và thế giới chung quanh, và như thế, ta tạo ra ký ức lịch sử và sự hiểu biết về các sự kiện”[12]
Căn tính đích thật của người Kitô hữu là dự phần vào sứ vụ loan báo Tin mừng mà Chúa Ki-tô đã ủy thác qua Bí tích Rửa tội, nên Người Kitô hữu được mời gọi sống và làm chứng cho Tin mừng trong “thế giới kỹ thuật số”, với thái độ tôn trọng, đối thoại và yêu thương. Người Kitô hữu mạng xã hội phải trở thành “không gian loan báo Tin mừng”, chứ không chỉ là nơi trao đổi thông tin. Đức Giáo hoàng Bênêđictô XVI: Khẳng định rằng Internet mở ra những cơ hội mới để loan báo Tin mừng, nhưng cũng đặt ra thách đố về sự chân thật, trách nhiệm và sự hiện diện của người Kitô hữu như “người mục tử trong không gian kỹ thuật số”, ngài nói thêm: “Tôi muốn mời gọi các Kitô hữu hãy tự tin cùng với tinh thần sáng tạo có ý thức và trách nhiệm tham gia vào mạng lưới các tương quan mà thời đại kỹ thuật số đã đem lại. Không phải đơn giản để thỏa mãn ao ước được hiện diện, nhưng vì mạng lưới này là một phần của cuộc sống con người. Mạng lưới internet đang đóng góp vào sự phát triển những lãnh vực tâm linh và trí thức mới mẻ và phức tạp hơn, và những hình thức mới của việc chia sẻ xác tín.[13] Đức Giáo hoàng Phanxicô nhấn mạnh rằng internet và mạng xã hội là một môi trường sống (environment) chứ không chỉ là một công cụ. Kitô hữu cần hiện diện ở đó với thái độ tôn trọng, xây dựng sự đối thoại, và làm chứng cho lòng thương xót, Đức thánh cha nói: “Vì được loan báo trong không gian ảo của mạng lưới internet, Tin mừng cũng đòi hỏi nhập thể vào thế giới thực và nối kết với những khuôn mặt thực của anh chị em chúng ta – những người mà chúng ta chia sẻ cuộc sống hằng ngày. Những tương quan nhân bản trực tiếp vẫn luôn là nền tảng cho việc thông truyền đức tin![14]
* Mục vụ hiệp hành
Tinh thần hiệp hành trong kỹ thuật số có nghĩa là mọi tín hữu – linh mục, tu sĩ, giáo dân – đều có thể tham gia, chia sẻ, lắng nghe và cùng xây dựng cộng đoàn đức tin qua không gian mạng. Có thể nói không gian kỹ thuật số là nơi chốn để mọi thành phần dân Chúa cùng tham gia để tỏ bày chân lý đức tin. Thật vậy, không gian kỹ thuật số không chỉ là “phương tiện”, mà là “nơi chốn” con người đang sống, gặp gỡ, và trao đổi hằng ngày. Chính nơi đây, trong không gian kỹ thuật này, mọi người tham gia sẽ cùng lắng nghe nhau, cùng chia sẻ với nhau niềm vui và nỗi lo âu của con người thời đại, cùng nhau phân định để khám phá đâu là chân lý đâu là sự dối trá, và cùng nhau làm chứng cho Chúa Kitô qua những sẻ chia đầy tình yêu thương, lòng trắc ẩn và tình liên đới đối với người khác, đặc biệt là những người bị gạt ra ngoài lề xã hội hoặc đang gặp khó khăn. Làm chứng cho đức tin của mình bằng hành động có nghĩa là thể hiện các giá trị của Tin mừng, chẳng hạn như lòng thương xót, công lý và sự tha thứ, theo những cách hữu hình để truyền cảm hứng và biến đổi xã hội.
Đức Phanxicô đã nhấn mạnh: “Khả năng hiểu nhau và truyền thông giữa con người như vậy dựa trên mối hiệp thông yêu thương giữa các Ngôi vị Thiên Chúa. Thiên Chúa không Đơn độc, nhưng Thiên Chúa là Hiệp thông; Người là Tình yêu, vì thế nên có sự truyền thông, bởi vì tình yêu luôn truyền thông; thật vậy, tình yêu truyền thông chính mình để gặp người khác. Để truyền thông với chúng ta và để thông truyền chính Người cho chúng ta, Thiên Chúa đã thích ứng với ngôn ngữ của chúng ta, bằng cách thiết lập một cuộc đối thoại thực sự với nhân loại trong suốt lịch sử”[15]
Mục vụ hiệp hành trong lãnh vực kỹ thuật số phải nỗ lực xây dựng một tinh thần thăng tiến sự thật và tình liên đới qua việc:
(a) Đấu tranh chống tin giả, bạo lực mạng, nội dung độc hại bằng việc cung cấp nguồn tin chính thống và đáng tin cậy;
(b) Khuyến khích văn hoá đối thoại, tôn trọng sự thật và nhân phẩm nơi cộng đồng mạng;
(c) Thúc đẩy tinh thần liên đới kỹ thuật số: dùng công nghệ để kết nối, nâng đỡ người yếu thế, huy động nguồn lực bác ái;
(d) Thực hành văn hóa gặp gỡ: Internet trở thành cầu nối xây dựng tình huynh đệ phổ quát;
(e) Luôn quy chiếu về mục tiêu loan báo Tin mừng: Kỹ thuật số chỉ là phương tiện, Chúa Kitô mới là nội dung trung tâm.
Kết:
Ngày nay, môi trường truyền thông mang tính áp đảo đến mức khó mà tách biệt khỏi lĩnh vực cuộc sống hằng ngày. Mạng là một nguồn tài nguyên của thời đại chúng ta. Đó là một nguồn tri thức và các mối tương quan mà chúng ta chưa từng hình dung ra[16], vì thế thật khẩn thiết phải hình thành một hướng mục vụ truyền thông và kỹ thuật số để phục vụ cho một thế giới đang số hóa toàn diện: học hành, làm việc, giải trí, giao tiếp. Nếu Giáo hội không có định hướng rõ ràng, dễ bị tụt lại phía sau. Vì thế, truyền thông và kỹ thuật số cần được hướng dẫn để trở thành không gian gặp gỡ và xây dựng hiệp thông. Hơn bao giờ hết, đường lối mục vụ truyền thông và kỹ thuật số phải hướng tới chiều kích hiệp thông này, như Thượng Hội đồng Giám mục đã minh định: “Là thọ tạo có bản chất tinh thần, con người hiện thực chính bản thân mình qua những tương quan liên nhân vị. Con người càng sống những tương quan này cách đích thực, càng làm cho căn tính nhân vị của mình trưởng thành. Con người xác lập phẩm giá của mình không phải trong sự cô lập nhưng bằng cách đặt mình trong mối tương quan với tha nhân và với Thiên Chúa”[17]. Trong một thế giới đang bùng nổ về truyền thông và kỹ thuật số, Giáo hội sẽ không thể đứng ngoài dòng chảy xã hội này. Giáo hội phải thể hiện đúng bản chất của mình, bản chất người môn đê, vì thế Giáo hội phải hiện diện như muối, men và ánh sáng giữa thế giới truyền thông và thế giới số. Với đường hướng này, việc huấn luyện mục vụ phải nỗ lực xây dựng tinh thần hiệp hành, biết làm việc chung, lắng nghe và phục vụ cộng đoàn thay vì tìm sự nổi bật cá nhân; và nhấn mạnh đến việc đào tạo đạo đức truyền thông, làm cho tính trung thực, sự tôn trọng, tình bác ái, bảo vệ sự thật và phẩm giá con người được thể hiện đúng mực trong việc truyền thông và nhất là trên các trang mạng xã hội.
—————————-
[1] Đức Thánh cha Pio XII, Thông điệp Miranda Prorsus (1957), số 152-154)
[2] Hội đồng Toà Thánh về Truyền thông Xã hội, Huấn thị Communio et Progressio (Hiệp thông và Tiến bộ), công bố ngày 23/5/1971, số 162
[3] Nt số 11.
[4] Nt số 18.
[5] Đức Phanxicô, Sứ Điệp Của Đức Thánh Cha Nhân Ngày Thế Giới Truyền Thông Xã Hội Lần Thứ 59 – Năm 2025, nguồn: https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/su-diep-ngay-the-gioi-truyen-thong-xa-hoi-lan-thu-59-nam-2025—hay-chia-se-niem-hy-vong-trong-tam-hon-anh-chi-em-cach-hien-hoa-x-1-pr-315-16
[6] Lm. Franz-Josef Eilers, SVD, Truyền Thông Trong Mục Vụ Và Truyền Giáo, Chuyển ngữ: Ủy ban Truyền thông Xã hội / HĐGMVN, nguồn: https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/truyen-thong-muc-vu-46115?utm_source=chatgpt.com
[7] Đức Phanxicô, Sứ Điệp Của Đức Thánh Cha Phanxicô Nhân Ngày Thế Giới Truyền Thông Xã Hội Lần Thứ 57, Năm 2023, nguồn: https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/su-diep-cua-duc-giao-hoang-phanxico-nhan-ngay-the-gioi-truyen-thong-xa-hoi-lan-thu-57-50274
[8] Đức Phanxicô, Sứ Điệp Của Đức Thánh Cha Phanxicô Nhân Ngày Thế Giới Truyền Thông Xã Hội Lần Thứ 52, Năm 2018, nguồn: https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/su-diep-ngay-the-gioi-truyen-thong-xa-hoi-thu-52-2018–32294
[9] Đức Phanxicô, Sứ Điệp Của Đức Thánh Cha Phanxicô Nhân Ngày Thế Giới Truyền Thông Xã Hội Lần Thứ 50, Năm 2016, nguồn: https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/su-diep-cua-duc-thanh-cha-phanxico-cho-ngay-the-gioi-truyen-thong-xa-hoi-lan-thu-50-17903
[10] Đức Phanxicô, Sứ Điệp Của Đức Thánh Cha Phanxicô Nhân Ngày Thế Giới Truyền Thông Xã Hội Lần Thứ 48, Năm 2014, nguồn: https://tgpsaigon.net/bai-viet/su-diep-cua-duc-thanh-cha-phanxico-nhan-ngay-the-gioi-truyen-thong-xa-hoi-lan-thu-48-2014-32345
[11] Nt.
[12] Đức Phanxicô, Sứ Điệp Của Đức Thánh Cha Phanxicô Nhân Ngày Thế Giới Truyền Thông Xã Hội Lần Thứ 52, năm 2018, nguồn: https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/su-diep-ngay-the-gioi-truyen-thong-xa-hoi-thu-52-2018–32294
[13] Đức Giáo hoàng Bênêđictô XVI, Sứ điệp nhân Ngày Thế giới Truyền thông xã hội lần thứ 45 (2011), nguồn: https://tgpsaigon.net/bai-viet/su-diep-cua-duc-giao-hoang-benedicto-xvinhan-ngay-the-gioi-truyen-thong-xa-hoi-lan-thu-452011-53922
[14] Đức Phanxicô, Sứ Điệp Của Đức Thánh Cha Phanxicô Nhân Ngày Thế Giới Truyền Thông Xã Hội Lần Thứ 45, năm 2011, nguồn: https://www.tgpsaigon.net/bai-viet/su-diep-cua-duc-thanh-cha-nhan-ngay-truyen-thong-xa-hoi-lan-thu-45-39703
[15] Đức Phanxicô, Sứ Điệp Của Đức Thánh Cha Phanxicô Nhân Ngày Thế Giới Truyền Thông Xã Hội Lần Thứ 53, năm 2019, nguồn: https://hdgmvietnam.com/chi-tiet/su-diep-cua-duc-thanh-cha-phanxico-cho-ngay-the-gioi-truyen-thong-xa-hoi-lan-thu-53-nam-2019–34731
[16] Nt.
[17] Thượng Hội đồng Giám mục thế giới lần thứ XVI, Văn kiện chung kết 26/10/2024, số 34.
Lm. Antôn Hà Văn Minh
Nguồn: hdgmvietnam.com
